EGZOTIČNI NARODI

Oliver Klajn

Jasi u Mađarskoj

Potomci drevnih Sarmata

Na 60 km istočno od Budimpešte je grad Jasberenj, sa nešto manje od trideset hiljada stanovnika. Mesto uz reku Zađvu je poznato kao značajan arheološki lokalitet i centar istorijskog regiona Jasžag. Na tom području trajne ljudske naseobine postoje kontinuirano već osam milenijuma. Drevni Sarmati imali su značajnu ulogu tokom pet stoleća stare i četiri veka nove ere. Postepeno se šireći, ovladali su velikim prostranstvom na teritoriji današnje Ukrajine i Rusije. Vremenom su se utopili u rana slovenska plemena.

Mladić i devojka u tradicionalnoj nošnji i Lokacija Jasberenja u Mađarskoj

U prvom veku n.e. sarmatsko pleme Jazigi došlo je u oblast Jasžag. Na drugoj strani, u regionu Kavkaza je oblast Osetija. Oseti su narod sarmatskog porekla. Od Oseta potiču Jasi.
U 13. veku, u Mađarskoj je na vlast došao kralja Bela IV. Ovaj vladar je narod koji se naziva Jasi primio kako bi mu oni pomogli da odbrani svoju zemlju od mongolske invazije, četrdesetih godina 13. veka. Uz njih su došli u Kumani koji su bili turkički narod koji nije opstao do današnjeg vremena. Sticajem okolnosti Jasi su bili prinuđeni da naspuste Mađarsku ali su se vratili u oblast Jasžag pa i na nešto šire područje. Pošlo im je za rukom da dobiju privilegije i autonomiju od vladara u svojoj novoj domovini. Glavno središte im je postalo Jasberenj, što nije sprečilo njihovu mađarizaciju, do kraja 15. veka.

Tradicionalno godišnje okupljanje foto: Stringfixer.com

Govorili su jaskim jezikom koji je vremenom izašao iz upotrebe. Otkriven je samo jedan zapis na ovom jeziku koji se čuva u Nacionalnoj biblioteci „Sečenji“, u Budimpešti. Preveden je zahvaljujući sličnosti sa osetskim jezikom. Reč je o spisku poljoprivrednih proizvoda. Jaski jezik je dijalekat osetskog i pripada istočnoiranskim jezicima. Petanestak toponima širom Mađarske ima za osnovu naziv ovog  naroda.

Uprkos tome što danas govore mađarski, među njima postoji razvijena svest o pripadnosti svom narodu. Nekada su Jasi bili etnička zajednica koja se najviše bavila stočarstvom. Neko vreme su bili pod vlašću tevtonskih vitezova, kada su izgubili svoju autonomiju. Carica Marija Terezija vratila im je ranije privilegije, 1745. godine. Autonomija okruga u kojem su bili naseljeni Jasi ukinuta je 1876. godine.
Katoličke su veroispovesti. Najbogatija ličnost u Mađarskoj danas je poreklom Jas. Reč je o bankaru i milijarderu Šandoru Čanjiju koji je na čelu OTP banke.

Oliver Klajn

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"