MAGAZIN ZA NAUKU, ISTRAŽIVANJA I OTKRIĆA
»  MENI 
 Home
 Redakcija
 Linkovi
 Kontakt
 
» BROJ 70
Planeta Br 60
Godina XII
Sept. - Oktob. 2015.
»  IZBOR IZ BROJEVA
Br. 69
Jul 2015g
Br. 70
Sept. 2015g
Br. 67
Januar 2015g
Br. 68
April. 2015g
Br. 65
Sept. 2014g
Br. 66
Nov. 2014g
Br. 63
Maj. 2014g
Br. 64
Jul. 2014g
Br. 61
Jan. 2014g
Br. 62
Mart. 2014g
Br. 59
Sept. 2013g
Br. 60
Nov. 2013g
Br. 57
Maj. 2013g
Br. 58
Juli. 2013g
Br. 55
Jan. 2013g
Br. 56
Mart. 2013g
Br. 53
Sept. 2012g
Br. 54
Nov. 2012g
Br. 51
Maj 2012g
Br. 52
Juli 2012g
Br. 49
Jan 2012g
Br. 50
Mart 2012g
Br. 47
Juli 2011g
Br. 48
Oktobar 2011g
Br. 45
Mart 2011g
Br. 46
Maj 2011g
Br. 43
Nov. 2010g
Br. 44
Jan 2011g
Br. 41
Jul 2010g
Br. 42
Sept. 2010g
Br. 39
Mart 2010g
Br. 40
Maj 2010g.
Br. 37
Nov. 2009g.
Br.38
Januar 2010g
Br. 35
Jul.2009g
Br. 36
Sept.2009g
Br. 33
Mart. 2009g.
Br. 34
Maj 2009g.
Br. 31
Nov. 2008g.
Br. 32
Jan 2009g.
Br. 29
Jun 2008g.
Br. 30
Avgust 2008g.
Br. 27
Januar 2008g
Br. 28
Mart 2008g.
Br. 25
Avgust 2007
Br. 26
Nov. 2007
Br. 23
Mart 2007.
Br. 24
Jun 2007
Br. 21
Nov. 2006.
Br. 22
Januar 2007.
Br. 19
Jul 2006.
Br. 20
Sept. 2006.
Br. 17
Mart 2006.
Br. 18
Maj 2006.
Br 15.
Oktobar 2005.
Br. 16
Januar 2006.
Br 13
April 2005g
Br. 14
Jun 2005g
Br. 11
Okt. 2004.
Br. 12
Dec. 2004.
Br 10
Br. 9
Avg 2004.
Br. 10
Sept. 2004.
Br. 7
April 2004.
Br. 8
Jun 2004.
Br. 5
Dec. 2003.
Br. 6
Feb. 2004.
Br. 3
Okt. 2003.
Br. 4
Nov. 2003.
Br. 1
Jun 2003.
Br. 2
Sept. 2003.
» Glavni naslovi

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

 

 

SANU u spomen svom predsedniku

O delu bez predrasuda

Sto pedeset godina od rođenja, ime Jovana Cvijića, gotovo mitskog srpskog naučnika, profesora geografije, rektora Univerziteta u Beogradu i predsednika Srpske kraljevske akademije izgovara se s ponosom i poštovanjem. Neko je primetio da nema urbanog mesta u Srbiji a da nema ulicu s Cvijićevim imenom. Dvanaestak osnovnih i srednjih škola, od Prijedora do Štrpca podno Šare, i jedan naučni institut, nazvano je po velikanu iz Podrinja. Njegov lik se nalazi na novčanici od 500 dinara. Verovatno je to jedinstven primer u svetu da je lik geografa na nacionalnoj novčanici. Tako je Cvijić uz Dositeja, Vuka, Pančića, Teslu Pupina i Andrića najprisutniji u svakodnevnom životu našeg čoveka.

Na dan njegovog rođenja, 12. oktobra po novom kalendaru, Srpska akademija i njen Geografski institut organizuju međunarodni skup „Vek i po od rođenja Jovana Cvijića“. Današnji srpski besmrtnici imaju kabinete u zdanju koje je sagrađeno kada je Cvijić bio na čelu Akademije. I sa ovog skupa, kao i sa prethodnih, u raznim prilikama, kao što su bile tridesetogodišnjica i pedesetogodišnjica smrti, ili stogodišnjica rođenja biće objavljen „Zbornik radova“ za koji su referati već napisani.

Prvi je otkrio tragove ledenog doba na Balkanu (Lednička jezera na Rili)

Nažalost, Akademija još nije izdala njegovu prepisku, niti njegovu drugu zaostavštinu u svom arhivu (rukopisi, recenzije njegovih radova u inostranim časopisima, agencijski i novinski izveštaji o njegovom javnom radu pre i posle Prvog svetskog rata).

Toliko toga je već rečeno o Cvijićevom delu, njegovom društvenom i političkom radu, njegovoj ličnosti i karakteru, ali to delo kao i svako drugo podleže stalnom preispitivanju. Nekoliko kritičkih ogleda (V. Stojančević, P. Džadžić, D. Jeremić o Cvijiću kao misliocu, A. Grubić u komentaru drugog izdanja Geomorfologije I, B. Jovanović), u obilju „panigiričke“ literature, upravo govori i o drugačijim pogledima na Cvijića.

Čuvati se gorodosti

Sam Cvijić kao da je amnestirao potonje kritičare kada je ovako mislio o svom naučnom radu (1924): „...U koliko iz veće istorijske daljine bude posmatran moj rad od strane boljeg naučnika, moći će se i bolja ocena dati. Ali, ističe, ja nikada ne zaboravljam ovo: kad se uzmu dugi razmaci vremena, sve su istine privremene. Mi smo se svi u nauci penjali jedni drugima na ramena. Ničega se više ne treba čuvati od gorodosti“.

Nije otišao u Prag

Cvijić nije bio od onih koji lako napuštaju svoju zemlju, čak ni kada je bio zvanično pozvan da bude profesor na Karlovom univerzitetu u Pargu.

Živeo je u vreme dva srpsko-turska rata, dva balkanska rata, na kraju Velikog rata. Kada je 1902. godine imao priliku da ode u Beč, a zatim na Praški univerzitet, on taj odlazak odlaže. U međuvremenu dolazi do majskog prevrata, smene dinastija, prilike u Srbiji se sređuju i on razmišlja o prerastanju Velike škole u pravi univerzitet. I Cvijić se austrijskim prosvetnim vlastima toplo zahvaljuje na izboru, objasnivši zašto ne može da se prihvati časti koja je ukazana i njemu i državi Srbiji. Ostaje u maloj, pretkumanovskoj Srbiji, na današnjem Studentskom trgu, nekadašnjoj Velikoj pijaci, da nam ostavi više od 10.000 strana u knjigama i manjim publikacijama od kojih su neke veće od školskog dnevnika, geografske i etnografske karte (karta Ohridskog jezera i danas se može koristiti bez ikakve korekture), poruke i pouke trajne vrednosti.

- Napredak u svim naukama i vremenska distanca nameću da se ponovo razmotri njegov značaj za mnoge nauke kojima se bavio: fizičku geografiju (geomorfologija, glacijacija, speleologija, limnologija), geologiju (geotektonika, regionalna geologija), antropogeografiju, demografiju, proučavanje naselja, političku antropogeografiju, etnologiju - kaže akademik Vidojko Jović, predsednik organizacionog odbora konferencije o Cvijiću.- Zbornik predstavlja novi, savremeni pogled na Cvijićevo obimno delo, koji uključuje njegov neprolazni doprinos nauci i promene u odnosu na njegovo vreme koje su nastale detaljnijim i obimnijim istraživanjima.

U monografija o Cvijiću dat je, između ostalog, osvrt na društvenu i političku aktivnost J. Cvijića za vreme Prvog svetskog rata i posle rata na Mirovnoj konferenciji (M. Radojević) i obuhvaćen celokupni Cvijićev opus u nekoliko nauka: geotektonika, hidrologija, geomorfologija, etnologija, njegov rad u Srpskom geografskom društvu (S. Stanković) i Akademiji (S. Božić)… Prvi put će se u jednoj spomenici posvećenoj Cvijiću naći izbor iz njegove veoma bogate prepiske, vođene na više jezika, i određene stranice iz sačuvanih beležnica koje pokazuju njegov način rada i razmišljanja pri terenskim istraživanjima.

Njegov Geografski fakultet dočekuje s topedesetu godišnjicu s jednom novom strukturom. „Geografski zavod koji je Cvijić osnovao 1893. godine pri Velikoj školi izrastao je u Geografski fakultet koji danas ima pet studijskih grupa: geografiju, demografiju, životnu sredinu, turizam i prostorno planiranje. Geografija je najstarija, a zatim, prostorno planiranje. Fakultet je već u martu popunjen maturantima što znači da nešto vredimo u Srbiji“, kaže Stevan M. Stanković, profesor emeritus ovog fakulteta, pisac popularne knjige „Jovan Cvijić darovita i osećajna duša“.

Stanković ovim povodom podseća da je Cvijić tri puta u naučnoj karijeri pomerao granice nauka kojima se bavio:

- Prvi put u oblasti karsta, drugi put u domenu glacijacije. Njegovi bečki profesori mislili su da je ledeno doba bilo samo u Alpima, a Cvijić im posle jednog putovanja po istočnoj Srbiji odgovara da je sa vrha Midžor na Staroj planini gledao bele kape Rile. Krajem XIX veka odlazi u južnu Bugarsku i na Rili pronalazi 32 cirka, udubljenja u kojima su u vreme ledenog doba postojali lednici, i 102 „gorska oka“, lednička jezera. Treći put pomera granicu svetske nauke iz sasvim drugačije discipline - antropogeografije. Cvijić je antropogeografiju smatrao najvažnijim delom geografije zato što se ona bavi sveukupnim odnosom prirode i čoveka, prirode i ljudskog društva u najširem smislu. On otkriva u tom odnosu direktne i indirektne uticaje, spoljašnje i unutrašnje veze, odvajanje i prožimanje, sinhrono i asinhrono, zonalno i azonalno. Sve nam se to i danas javlja u bezbroj primera i slučaja.

Istražujući poreklo seoskih naselja i stanovništva Srbije, Stare Srbije, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Cvijić je sa saradnicima ispitao 780.000 ljudi. Prikupljena je ogromna građa. „Danas se ponovo suočavamo s talasom migracija, koje treba istražiti, najpre one prisilne, za vreme Drugog svetskog rata i poslednjih sukoba na tlu Hrvatske (tokom operacije etničkog čišćenja Kninske krajine 'Oluja', s Kosova i Metohije posle NATO bombardovanja i američke okupacije, a onda ove evropskog i svetskog značaja - veli Stanković. Svakodnevno se reke izbeglica sa Bliskog i Srednjeg istoka, roga Afrike i Libije slivaju na Balkan ili obale Italije. Najveći deo njih preko Srbije nastoji da se domogne Nemačke i skandinavskih država. Jovan Cvijić ih je prosto predosećao. Jer ljudi u potrazi za boljim životom, za mirom, za uslovima u kojima će moći da stvaraju napuštaju rodnu grudu.

Nedovršene etnološke teme

Iako je po naučnoj vokaciji i obrazovanju geograf, Cvijic je nesporno u srpskoj nauci, a moglo bi se kazati i u čitavoj balkanistici, začetnik etnografskih i etnoloških istraživanja. O Cvijiću kao utemeljivaču “nauke o narodu”, dr Dragana Radojičić, direktor Etnografskog insituta SANU, veli:

- Cvijićeva ključna uloga u markiranju etnologije kao obrazovne i naučne discipline u Srbiji - od “nauke o narodu” do savremenih antropoloških radova - nesumnjiva je i nesporna, uprkos tome što je izazvala brojna ukrštanja pera i sučeljavanja opozitnih stavova brojnih naučnika i stručnjaka različitih generacija i profila. Njegova delatnost pada u vreme kada se etnologija u nas i u svetu tek formirala kao nauka, a antropogeografska škola, čiji je on nosilac, obeležila je početke razvoja etnologije kao nauke u Srbiji.

Teme koje su zaokupljale J. Cvijića pripadaju “klasičnoj etnologiji (kulturni pojasevi, migracije, materijalna kultura, posebno izgled naselja, odevanje, privreda, pa i psihički tipovi)”. Bez obzira na polemičke stavove i disparatne tonove, još uvek se u našoj nauci sagledava i analizira sveobuhvatni opus Cvijićev i njegov značaj za antropogeografiju i etnologiju Balkanskog poluostrva, posebno za pitanja migracija i stanovništva, tipologije i klasifikacije naselja, najvažnijih kulturnih pojaseva i zona civilizacija, rekonstrukcije tipova balkanskih kuća, privredne delatnosti balkanskih naroda, pri čemu se najviše spori oko psihičkih tipova i varijeteta naroda.

Potrebno je naglasiti, podvlači dr Radojičić, da je Cvijić sebe smatrao geografom, i to fizičkim geografom, ali od 1895. godine, kada je počeo da drži kurs iz etnografije na Velikoj školi, otpočinje njegov “energičan i organizovan naučni rad na ovom polju”, i napominje da je iz okrilja Velike škole etnologija podignuta na stepen univerzitetske nauke. Prvi stalni nastavnici bili su Jovan Erdeljanović i Tihomir Đorđević, naši najistaknutiji etnolozi pre Drugog svetskog rata. Oni su, zajedno sa Cvijićem, stvorili nezaobilaznu zbirku značajnih etnoloških radova - Srpski etnografski zbornik .

Žal za drugim delom Uspomena

Profesor Stanković, a mislimo da u tome nije izuzetak, žali što Cvijić svoju autobiografiju nije dopunio barem sa dva poglavlja, o godinama na Velikoj školi i o trogodišnjem na naučnom usavršavanju u Beču. „Možemo samo domišljati s kakvim bi Cvijić književnim stilom opisao taj deo svog života, ako imamo u vidu način na koji nam je dočarao svoje detinjstvo i gimnazijsko školovanje u Šapcu i Beogradu“.

Interdisciplinarnost, studioznost, inovativnost i povezivanje sa međunarodnim naučnim institucijama i pojedincima svakako ostaju vredne odlike Cvijićevog rada. Međutim, dr Radojičić ukazuje da su, i posle jednog veka, mnoge teme koje je on pokrenuo ostale nedovršene. Cvijićevo nasleđe omogućava povezivanje prošlosti sa sadašnjošću i poziva buduće generacije etnologa i antropologa da se, ohrabreni njegovim primerom, oslobode dominacije jedne discipline i jednog pravca, ili slepog sleđenja naučnih trendova, te da na nov način osvetle prostore koje je on otvorio.

Istina, tokom poslednih dvadeset godina u Srbiji je došlo do vidljivog interesovanja za etnološka i antropološka znanja. Etnologija se razvila u ozbiljnu i respekta dostojnu nauku. Cvijićeva antropogeografska škola je ugašena, a da potonje generacije nisu iznedrile nov originalan pristup. Osvrt na Cvijićevo delo donosi zaključak da njegova obimna zaostavština zaslužuje novo kritičko vrednovanje i višeslojno iščitavanje, neopterećeno ideološkim teretom i površnim, pomodnim pogledima.

Jedan od onih koji Cvijićevo delo, a pre svega njegove radove o etnopsihologiji južnih Slovena, čita u drugačijem ključu i u kontekstu velikih istorijskih, društvenih i demografskih promena, jeste i dr Bojan Jovanović, naučni savetnik Balkanološkog institute SANU. Na meti Jovanovićeve kritike je Cvijić kao geopolitičar i Cvijićevo jugoslovenstvo kao svojevrsno falsikovanje naučnih rezultata, ideološko i političko u njegovom delu. Naravno i njegovi psihički tipovi, koji su odražavali etnografsko stanje početkom dvadesetog veka. A od tada se mnogo toga promenilo.

Jovanović veli da je osnivač naše naučne etnopsihologije “iako ne psihološki, politički idealizovao dinarski tip kao osnov novog nacionalnog, državnog i civilizacijskog zajedništva, a tumačenjem ovog tipa razvijao ideologiju jugoslovenstva”. Po njemu, Cvijić je bio neko ko je nastojao da budućnost južnih Slovena sagleda “ u okviru jednog novog nacionalnog zajedništva”, odnosno “geopolitičar i projektant jednog novog psihičkog tipa u okviru ideje i koncepcije jugoslovenstva”.

- U tom smislu i njegovi radovi, zaključuje B. Jovanović, koji se po svojoj fakturi, koncepciji i metodu odlikuju strogim naučnim postupkom, sadrže, kako je primećeno, i određene formalne karakteristike dobre političke i publicističke literature. Iako se klonio dnevne politike i učešća u stranačkim borbama, Cvijić je nastojao da svoj patriotizam iskaže odnosom prema političkim idejama koje su imale i dugoročni značaj po srpski narod.

M. R.

 

 

 

 

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"

 

 

 

  back   top
» Pretraži SAJT  

powered by FreeFind

»  Korisno 
Bookmark This Page
E-mail This Page
Printer Versie
Print This Page
Site map

» Pratite nas  
Pratite nas na Facebook-u Pratite nas na Twitter - u  
»  Prijatelji Planete
»   ON LINE PRODAJA

6 digitalnih izdanja:
4,58 EUR/540,00 RSD
Uštedite čitajući digitalna izdanja 50%

Samo ovo izdanje:
1,22 EUR/144,00 RSD
Uštedite čitajući digitalno izdanje 20%

www.novinarnica.netfree counters

Čitajte na kompjuteru, tabletu ili mobilnom telefonu

» PRELISTAJTE

NOVINARNICA predlaže
Prelistajte besplatno
primerke

Planeta Br 48


Planeta Br 63


» BROJ 70
Planeta Br 70
Godina XII
Sept. - Oktob. 2015.

 

 

Magazin za nauku, kulturu, istraživanja i otkrića
Copyright © 2003 -2015. PLANETA