UPRAVLJANJE VODAMA
Dr Vladica Božić
Izrael
Kap po kap, kad nema druge
Izrael, država sa 8,13 miliona stanovnika, nalazi se u zapadnoj Aziji i izlazi na istočni deo Sredozemnog mora. Zemlja na ivici pustinje ima veoma raznoliku geografiju, sa pustinjskim delovima koji zauzimaju veliku teritoriju na jugu i snežnim planinama na severu. Zbog svog položaja i klime - kiša pada uglavnom zimi, u severnim delovima - padavine su nejednako raspoređene i vremenski i između pojedinih regija. Relativno velike količine (920 mm godišnje) su u severnom delu zemlje, uglavnom u zimskom periodu, a vrlo male (30 mm godišnje) u južnom delu, gde je pustinja Negev. Zbog toga se oko 80% površinskih vodnih resursa nalazi na severu zemlje (Galilejsko jezero i dolina reke Jordan) a samo 20% na jugu.
Galilejsko jezero obezbeđuje oko trećinu vode koja se koristi u Izraelu. Reka Jordan je glavna reka u Izraelu i donosi pritoke sa Hermona; teče kroz dolinu Hura, do Galilejskog jezera, odakle ponovo ističe kroz Jordansku dolinu u Mrtvo more. Zbog preterane eksploatacije vode iz reke Jordana i njenih pritoka (pre svega, za navodnjavanje i razvoj ribarstva), ukupan tok u poslednjih 50 godina smanjen je sa 1,3 milijardi m3 na samo 100 miliona m3 godišnje, što je više od 90% njenog vodotoka. Ovo je, pored opadanja nivoa vode u Galilejskom jezeru (za 4 m od 1993) i Mrtvom moru (za 1 m godišnje u poslednjih petnaestak godina) dovelo do opadanja kvaliteta vode u njenom slivu.
Izrael je, nekada u prosečnoj godini, imao na raspolaganju oko 1,780 milijardi m3 konvencionalnih vodenih resursa slatke i bočate vode. Više od polovine tih resursa činio je priliv vode sa Golanske visoravni (275 miliona), iz Libana (310 miliona) i Zapadne obale (345 miliona). Od toga se 92% konvencionalnih vodnih resursa smatralo ekonomski eksploativim, a ostalo je bilo višak poplavnih voda. Korisna količina se sastojala od oko 1,1 milijarde m3 podzemnih voda i izvora i 0,6 milijardi od površinskih voda. Kao rezultat klimatskih promena, prosečna količina padavina u Izraelu se smanjuje tako da se konvencionalni vodni resursi sada procenjuju na manje od 1,336 miliona m3 u prosečnoj godini (aritmetička sredina u periodu 1975-2011), a česte su i pojave niza sušnih godina.
Najgora sušna godina u Izraelu u proteklih 100 godina bila je 1998-1999. Sledeće tri godine je takođe karakterisao manjak prosečnih padavina, što je dovelo do nedostatka oko pola milijardi m3 izraelskog vodnog bilansa svake godine u poređenju sa prosečnom godinom, i drastičnog smanjenja nivoa vode u svim glavnim rezervoarima kao i u izdanima u zemlji.
 Strategija korišćenja
U prošlosti je dostupnost vode u prirodi znatno varirala u zavisnosti od godine, što je dovodilo do učestalih nestašica vode. Već početkom šezdesetih godina prošlog veka, uočeno je da, u celini, zemlja nema dovoljno prirodnih vodnih resursa tako da oni nisu mogle da se zadovolje potrebe zemlje za vodom u prosečnoj godini, pogotovo zato što se očekivalo značajno povećanje potražnje za vodom. Kada se shvatilo da će se zemlja, u bliskoj budućnosti, suočiti sa ozbiljnim nedostatkom vode koju će pratiti zagađivanje vodnih resursa i izdana, 1960-ih je uspostavljena nova politika integrisanog upravljanja svim vodnim resursima i nova strategija kojom je definisana sveobuhvatna zaštita i efikasna upotreba vode od strane svih korisnika.
Pored korišćenja voda iz reka i rezervoara na severu i optimalnog korišćenje podzemnih voda, ovom strategijom je tretman otpadnih voda i njena ponovna upotreba postavljen kao jedan od glavnih nacionalnih ciljeva. U okviru nje je započeta izgradnja nacionalnog sistema vodosnabdevanja u kome je glavni projekat bio “Nacionalni nosač vode” (završen 1965. godine kojim upravlja nacionalno vodovodno preduzeće u državnom vlasništvu “Mekorot”), kojim se voda iz Galilejskog jezera, posle prečišavanja na postrojenju “Eškol”,transportuje kroz kanale, cevi i tunele pored gradova u kojima se koristi, do pustinje Negev, na jugu. Započeti su i projekti za izgradnju kanalizacionih sistema, postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i postrojenja za desalinizaciju morske vode, a 1961. godine je započeo program za stimulisanje kiše kojim je količina padavina povećavana za 13-18%.
Moderan sanitetski sistem kao izlaz
U Izraelu se poljoprivreda smatra privrednom granom od nacionalnog interesa, koja iako predstavlja manje od 2% izraelske privrede, troši više od 50% ionako nedovoljnih vodnih resursa. Zbog porasta broja stanovnika i činjenice da se navodnjavanje i vodoprivreda smatraju prioritetnim za ekonomski opstanak i rast zemlje, nacionalnom politikom je planirano da se prirodni resursi vode preusmere sa navodnjavanja na vodno-komunalnu upotrebu. Da bi se ovo kompenzovalo, predviđena je postepena zamena upotrebe slatke vode u poljoprivredi za navodnjavanje uglavnom korišćenjem tretirane (reciklirane) otpadne vode (pročišćeni efluent), čiji kvalitet mora biti u skladu sa strogim standardima koji omogućuju njenu sigurnu ponovnu upotrebu. Dodatan podsticaj za korišćenje reciklirane otpadne vode u poljoprivredi bila je njena cena, koja je preko 50% niža u poređenju sa slatkom vodom, što je omogućeno odgovarajućim subvencijama. Upotrebom prečišćene vode u navodnjavanju se, u isto vreme, sprečavaju i štete koje se nanose životnoj sredini drugačijim načinima odlaganja otpadnih voda.
Prvi korak koji je omogućio značajnije korišćenje prečišćenih otpadnih voda u poljoprivredi bila je izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda “Šafdan”, južno od Tel Aviva koje je, kada je završeno 1969. godine, tretiralo oko 130 miliona m3 otpadnih voda godišnje za ponovno korišćenje u poljoprivredi u zapadnom Negevu.
Danas Izrael ima moderan sanitarni sistem koji obuhvata 120 postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Pored prethodno pomenutog, dva najveća postrojenja su: postrojenje u Haifi (37 miliona m3 godišnje) čija se prečišćena voda koristi u dolini Jizrael i postrojenje pored Jerusalima (23 miliona m3 godišnje) koje se nalazi u slivu reke Sorek. Pored većih uređaja, u Izraelu ima i veliki broj manjih uređaja za prečišćavanje otpadnih voda na bazi aerobnih laguna ili jezera, u kojima se smanjuje organski sadržaj i uklanjaju patogene bakterije u otpadnoj vodi do nivoa u kojem je moguća njena ponovna upotreba za navodnjavanje ili ispuštanje u površinske vode.
Kao posledica svega što je ovom strategijom relizovano, danas 96% stanovništva Izraela ima pristup kanalizacionim sistemima, a cilj je da se to podigne na 100%. Otpadna voda iz kuća i fabrika prolazi kroz cevovode i kolektore do postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, koja su uglavnom udaljena od stambenih područja. Na njima se ukupno prečišćava 94% otpadnih voda generalno na tri nivoa tretmana, pre daljeg ponovnog korišćenja ili ispuštanja. Od toga se približno 90 odsto otpadnih voda ponovo upotrebljava na različite načine u poljoprivredi, povrtarstvu i industriji, što je preko četiri puta više od bilo koje druge zemlje na svetu i čini je vodećim zemljom za reciklažu vode. Španija reciklira 20% otpadnih voda, što je čini drugom državom u svetu po ponovnom korišćenju vode, dok se u SAD trenutno reciklira samo 1% otpadne vode. Trenutno tretirane otpadne vode čine oko 21% ukupne potrošnje vode, od čega je oko 45% vode koja se koristi za navodnjavanje u poljoprivredi.
Akumulacije za višak
I za izvoz
Da bi se proizvele dodatne količina vode za ljudsku upotrebu, u Izraelu je od sredine šezdesetih godina prošlog veka uspostavljena jedinstvena strategija celokupnog upravljanja vodama koja se, pored korišćenja konvencionalnih resursa, zasniva i na očuvanju, tretmanu i ponovnom korišćenju vode, uz desalinizaciju morske vode, zasejavanje oblaka pomoću reagensa i druge tehnike.
Pravne i administrativne mere, beskompromisno sprovođenje kombinacije ekonomskih alata kao što su tarife i tržišni princip u radu preduzeća za vodovod i kanalizaciju i primena stroge ekološke regulative doveli su do razvoja naprednog sistema za ponovno korišćenje otpadnih voda u Izraelu. On omogućava naciji da godišnje troši 2 milijarde kubnih metara vode, iako se iz prirodnih resursa obezbeđuje samo oko 1,3 milijarde, tako da Izrael sada ima višak vode koji izvozi u susedne zemlje. |
Da bi se povećalo njeno korišćene, u toku je izgradnja velikog broja veštačkih akumulacija sa kojima će se omogućiti transport viška prečišćene otpadne vode sa mesta njenog nastajanja do lokacija na kojima je voda potrebna i gde će se uskladištava za letnju upotrebu. Izrael je i svetski lider u razvoju i proizvodnji efikasnih sistema za navodnjavanje vode, uključujući navodnjavanje sistemom kap po kap.
Danas Izrael oko polovinu svog vodosnabdevanja dobija iz nekonvencionalnih vodnih resursa, uključujući recikliranu vodu i desalinizaciju. Prve instalacije za desalinaciju izgrađene su u Izraelu 1965. godine, ali je tek duga suša u periodu 1998-2002. godine podstakla vladu da, početkom 2002, odobri izgradnju pet velikih postrojenja za destilaciju morske vode duž mediteranske obale, zajedno sa novim cevovodima koji će povezati ovih pet novih postrojenja sa korisnicima vode. Ova postrojenja, pomoću reverzne osmoze, proizvode 500 miliona m3 godišnje i tako se obezbeđuje polovina vode za piće koja se koristi u Izraelu. Pored ovih velikih, ima oko 30 malih postrojenja za desalinizaciju vode koje prerade oko 30 miliona kubnih metara godišnje, od kojih se većina nalazi u Aravi i Negevu. Cilj vlade je da se do 2020. godine proizvodnja pijaće vode desalinizacijom poveća na oko 750 miliona m3 godišnje, a da do 2050. godine to čini oko 70% vode za piće.
Dr Vladica Božić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
