ISHRANA

I.J.

DNK iz grobnica mumija otkriva drevno
egipatsko poreklo omiljene letnje poslastice

Drevno poreklo lubenice

Da li su se deca iz drevnog Egipta takmičila ko može da ispljune seme što dalje dok su jeli lubenice? Izgleda da jesu. To je otkriveno zahvaljujući pravom detektivskom poslu analize DNK zbog koga je sa sigurnošću dokazano da su stari Egipćani jeli domaće slatke i crvene lubenice.

Divlje lubenice koje se mogu pronaći u nekim delovima Afrike nimalo ne liče na domaće varijante. One su male i okrugle a središnji deo im je beličaste boje s gorkastim ukusom zbog određene vrste jedinjenja (cucurbitacin). Već dugo je predmet debate kada i gde su pripitomljene a neki navode da je mesto najverovatnije južna ili zapadna Afrika.
Međutim, slike na zidovima najmanje tri stare egipatske grobnice sadrže nešto što liči na lubenice, uključujući i jedan crtež na kome je lubenica vrlo slična današnjim vrstama. A u 19.veku, listovi lubenice pronađeni su na mumiji u grobnici koja datira  iz perioda od pre 3500 godina. Kada je botaničarka Suzan Rener (Univerzitet u Minhenu, Nemačka) čula za ovo lišće, shvatila je da bi DNK analizom moglo da se otkrije kakve su nekada bile lubenice. Ona je, zahvaljujući predanom čitanju stare literature, otkrila da je nekoliko listova poslato čuvenom botaničaru Džozefu Hukeru, direktoru Kraljevskih botaničkih vrtova u Londonu. Mark Nezbit, iz ove čuvene botaničke bašte u Engleskoj poklonio je Renerovoj majušni uzorak jednog lista biljke.
Imao je poteškoća da otvori posudu gde se lišće nalazi, priča Suzan, jer nije otvarana otkada je prvi put u nju stavljen sadržaj još 1876. Potom je DNK ovog drevnog lišća sekvencirao Gijom Čomicki (Univerzitet Oksford). Ekipa istraživača je uspela samo da dobije parcijalnu sekvencu genoma; međutim, ona obuhvata dva gena koja otkrivaju kakva je lubenica bila. Rener kaže da su imali sreće prilikom ovog istraživanja.

Tragom genoma

Jedan od ovih gena kontroliše proizvodnju gorkastog hemijskog jedinjenja kukurbitacina, kojim se biljke brane od nasrtljivih biljojeda. Kod lubenice stare 3500 godina došlo je do mutacije kojom je ovaj gen onesposobljen, što bi značilo da ima slatki plod baš kao kod vrste koju danas svi jedemo.
Drugi gen, čija je funkcija takođe nestala evolucijom, pretvara enzim po nazivu likopen u neku drugu supstancu. Likopen je svetlo crveni karotinski pigment koji boji paradajz u crveno. Likopen se stoga kod lubenice nagomilava te otud imamo crvenu unutrašnjost ovog omiljenog “voća” (koje je u stvari pripada bundevama i tikvama, tj. povrću).
Ono što naučnici nisu uspeli da utvrde pomoću parcijalne sekvence genoma je veličina lubenica i njihov tačan oblik ( da li su bile izdužene ili okrugle). Međutim, jedna od starih egipatskih slika pokazuje ono što izgleda kao ovalna dinja, tako da se dolazi do zaključka da su drevni ljudi uzgajali lubenice s većinom ako ne i svim njihovim obeležjima pre 3500 godina.
DNK takođe otkriva da je drevna dinja bila u bliskom srodstvu sa slatkom lubenicom koja se još uvek uzgaja u regionu Darfur, u Sudanu. Zbog toga se smatra da su lubenicu prvobitno uzgajali seljaci u ovom regionu i da se upotreba tog povrća kasnije raširila severno duž Nila, s tim da je dalje evoluirala usput.

I.J.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"