ISTRAŽIVANJE SVEMIRA
Mihajlo Racković
Istorijska misija sonde “Parker”
Sve bliže Suncu
Sonda “Parker” lansirana je 2018. od strane NASA-e. Cilj ove misije je istraživanje Sunca, a posebno spoljne atmosfere korone. Sonda se 24. decembra približila Suncu na 6,1 milion km. Prosečna udaljnost Zemlje od Sunca iznosi oko 150 miliona km a prosečna udaljenost Merkura (najbliža planeta Suncu) od Sunca je oko 58 miliona km. Na tako velikoj blizini Suncu, sonda je izdržala temperaturu od 980℃. Da ne bi “udarila” u Sunce, sonda je morala da se kreće brzinom od oko 192 km/s. Zemlja se zbog istog razloga kreće oko Sunca brzinom od oko 30km/s.
Sunce je jedna džinovska lopta od plazme, odnosno jonizovanog gasa. Ako je celo Sunce lopta gasa, šta se onda uzima da je njegova površina? Pod površinom se podrazumeva fotosfera, sloj Sunčeve atmosfere sa kojeg nam dolazi najveći deo Sunčeve svetlosti. Ispod fotosfere nalaze se unutrašnji slojevi Sunca: zona konvekcije, zona zračenja i, u središtu, Sunčevo jezgro. Iznad fotosfere nalaze se slojevi atmosfere, hromosfera i korona.
U Sučevom jezgru vlada temperature od oko 15 miliona ℃, a u jezgru se odvija proces nuklearne fuzije, tokom koje se vodonik pretvara u helijum, čime se oslobađa energija koja napaja celo Sunce i čini ga vrelim. Dalje od jezgra, u zoni zračenja i zoni kovekcije, temperatura postepeno opada, da bi na površini (u fotosferi), temperatura iznosila oko 5500 ℃. Dalje od fotosfere, ka hromosferi i koroni, pritisak opada pa je za očekivati da će i temperatura nastaviti da opada. Međutim, to nije slučaj pošto u hromosferi temperatura počinje da raste, da bi u koroni iznosila i do 5 miliona ℃! Razlog porasta temperature u hromosferi i koroni nije sasvim poznat, i upravo je to jedan od glavnih ciljeva ove misije.
Smatra se da je najverovatniji razlog zagrevanja korone delovanje Sunčevog magnetnog polja na rezređenu plazmu u koroni. Ipak, iako mnogo toplija, korona emituje mnogo manje toplote od fotosfere zato što je mnogo ređa.
Da se lakše pobegne u svemir
Korona nije ravnomerno raspoređena iznad Sunca. Za vreme mirnog perioda, kada na Suncu nema aktivnosti, korona je najvećim delom raspoređena iznad ekvatora dok je iznad polova ima malo, što je poznato kao “koronalne rupe”. Razlog je što, pod uticajem magnetnog polja, plazma iz korone “beži” u svemir iznad polova, zato što se iznad polova linije magnentog polja prostiru od površine Sunca prema međuplanetarnom prostoru, pa plazma može mnogo lakše da “pobegne” u svemir. Poznato je da naelektrisane čestice moraju da prate linije sila magnetnog polja, pa tako i jonizovani gas na Suncu (plazma) mora da prati linije magnetnog polja. Kada je Sunčeva aktivnost je na minimumu, Sunce poseduje globalno magnetno polje, koje je najjače na polovima. Kada je Sunčeva aktivnost na maksimumu, tada stvari postaju složenije. Jer, tokom Sunčevog maksimum, korona je jednako raspoređena i iznad polova i iznad ekvatora, a koronalne rupe se pojavljuju na mestima gde je dolazilo do koronalnih ekspolozija.
Pošto je Sunce džinovska lopta od plazme, njegovi polovi i ekvator nemaju približno isti period rotacije, kao npr. Zemlja, već se radi o zonskoj rotaciji gde materija na ekvatoru rotira brže nego materija na polovima. Ovo dovodi do postepene deformacije Sunčevog magnetnog polja da bi, na kraju, Sunčevo globalno magnetno polje nestalo - ali se zato formiraju brojna lokalna magnetna polja. Ova lokalna magnetna polja na površini zarobljavaju deo plazme u sebi i istovremeno sprečavaju ostalu plazmu da dolazi. Iz tog razloga, ovo su najhladniji delovi Sunčeve površine, a samim tim i najtamniji, poznati kao “Sunčeve pege”.
Polarna svetlost iznad Beograda
Deformacija magnetnog polja se nastavlja i, kod ovih lokalnih magnetnih polja, na kraju puca. Tada na površini dolazi do Sunčeve erupcije. Sunčeve erupcije u fotosferi imaju svoju projekciju u vidu protuberanci u hromosferi i koronalnih eksplozija u koroni. Prilikom koronalnih eksplozija, velike količine jonizovanog gasa, nakon pucanja magnetnog polja, beže u svemir, u vidu Sunčevog vetra. Intenzivan Sunčev vetar, usled velike Sunčeve aktivnosti, može uticati i na Zemlju pojavom polarne svetlosti znatno južnije, odnosno severnije od polova pa se tako, prošle godine, polarna svetlost pojavila i iznad Beograda!
Pojačani Sunčev vetar može da ometa satelite, pa čak i da negativno utiče na komunikacije na Zemlji. Postoji i mišljenje da povećena ili smanjena Sunčeva aktivnost može da utiče na klimu na Zemlji. Nakon maksimuma solarne aktivnosti (solarnog maksimuma), Sunce se postepeno smiruje, dok ne dođe do solarnog minimuma, ali sa obrnutim polovima (tamo gde je, pre aktivnosti, bio severni magnetni pol sada se nalazi južni, i obrnuto). Sunčev ciklus u proseku traje oko 11 godina, mada može da traje i duže i kraće. Proučavanjem Sunca mogu se predvideti promene na Zemlji, ali upoznavajući Sunce, indirektno upoznajemo i druge zvezde, kao što boljim razumevanjem Zemlje možemo bolje razumeti i druge planete.
Mihajlo Racković
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
