ARHEOLOŠKI LOKALITETI
O.K.
Arheološki park Viminacijum
Rim pred očima
Godina 2025. proglašena je u Srbiji za Godinu arheologije: muzeji, naučne i obrazovne institucije, uključujući Arheološki institut, udružili su snage da bi arheologiju predstavili kao nauku izuzetnih mogućnosti za unapređenje znanja o prošlosti, koja utiče na našu sadašnjost i na budućnost. Arheološki park Viminacijum prvi je primer u našoj sredini transfera arheološkog naučnog znanja prema široj publici.
Jedan od bisera spomeničke lepeze rimskog perioda na prostoru Srbije predstavlja Arheološki park Viminacijum, čija će dvadesetogodišnjica otvaranja biti obeležena 2026. godine. Arheološki lokalitet i propratni sadržaji već dugo privlače veliki broj domaćih i stranih posetilaca, naučnih radnika i avanturista, željnih da „osete“ rimsku atmosferu na autentičnom mestu postojanja nekadašnjeg glavnog grada rimske provincije Gornje Mezije i važnog vojnog logora na Dunavskoj granici.
Vekovima se teritorija današnje Srbije nalazila u sklopu Rimskog carstva kao strateški važno područje na Dunavskom limesu, i kao značajna raskrsnica puteva kojima su prolazili trgovci, zantalije, vojnici… donoseći na ovaj prostor različite kulturne i religijske tradicije iz svih krajeva Carstva.
Prostor današnje Srbije bio je mesto rođenja čak 18 rimskih careva, među njima i nadaleko poznatog Konstantina Velikog. U gotovo svim delovima naše zemlje nađeni su vredni spomenici i predmeti iz tog doba. Grad Viminacijum i vojni logor zauzimali su između 220 ha (uže gradsko područje) i 450 ha (šire gradsko područje), a najveći deo i danas je pokriven obradivim površinama, što omogućava nastavak iskopavanja budući da, za razliku od većine antičkih gradova, Viminacijum nije pokriven savremenom aglomeracijom.
Središte središta
Za Viminacijum se oduvek znalo; tokom srednjeg veka, antički materijal je korišćen za zidanje Smederevskog grada, o čemu su pisali putopisci i hroničari 18. i 19. veka, kada su obrisi Viminacijuma bili vidljivi na površini. Danas Viminacijum okružuje otvoreni kop termoelektrane Kostolac B.
Ono što je do sada iskopano, konzervirano, restaurisano i prezentovano ukazuje na značaj Viminacijuma kao glavnog grada provincije i raskršća geografskih, trgovačkih i kulturnih puteva koji su povezivali Evropu, Bliski istok i Aziju. Primera radi, nedaleko od tog lokaliteta, na teritoriji današnje Severne Makedonije, završavao se jedan krak Puta svile, a blizina Dunava (u rimsko vreme proticao je mnogo bliže gradu) pružala je brojne prednosti za razvoj privrede, trgovine i uspostavljanje
brojnih drugih veza. Logor je bio sedište poznate VII Klaudijeve legije (Legio VII Claudia Pia Fidelis).
Maketa naselja i logora delo su akademskog slikara i scenografa Dragomira Petrovića, redovnog profesora na Fakultetu pozorišne umetnosti. Kreacija budi maštu i dočarava sliku moćnog grada kome su bili otvoreni putevi i ka istoku i ka zapadu. Grad je imao hipodrom i amfiteatar, prostrane trgove i hramove, stambene objekte, kupatila i široke ulice koje su se sekle pod pravim uglom, kao i nekropole. O svemu tome svedoče brojni fragmenti, zidne slike i mozaici, ostaci vodovoda i gradskih bedema, veliki broj umetničkih, ritualnih i upotrebnih predmeta nađenih na tom mestu.
OSNOVNA POSETA |
Sedam objekata u Arheološkom parku Viminacijum otvoreni su za sve posetioce i uključeni u osnovnu posetu: Rimske terme, Rimski amfiteatar, Carski mauzolej, Severna glavna kapija legijskog logora (Porta Praetoria), Domus Scientiarum Viminacium (Naučno-istraživački i turistički centar), Zanatski centar sa pećima za proizvodnju keramike i opeke, Mamut park (predstavlja epohu praistorije, u ambijentu uklopljenom u Arheološki park). |
Ta maketa je postavljena u naučno-vizitorskom centru Domus Scientiarium, objektu sagrađenom u stilu rimske vile rustike, sa unutrašnjim dvorištem, fontanom i peristilom. U Domusu se nalaze laboratorije, kancelarije, biblioteka sa čitaonicom,
dokumentacioni centar, prostorije za smeštaj stručnih ekipa i posetilaca, dok se u
nižim nivoima nalaze muzej, depoi i konferencijske sale.
Po ideju jednog čoveka
Brojni spetaktakularni događaji odigravali su se u amfiteatru počev od II veka, uključujući borbe gladijatora, (nađeni su ostaci prostorija gde su čuvane životinje i predmeti koji svedoče u prilog tome) i javna pogubljenja.Viminacijumski amfiteatar je prvobitno sagrađen od drveta, a zatim od drveta i kamena, savršeno se uklapajući u konfiguraciju terena. U njegovom središtu, arheolozi su otkrili ostatke složenog drenažnog sistema, koji je sprečavao da se u areni skuplja voda. Nakon širenja civilnog dela Viminacijuma, krajem II veka, amfiteatar je obuhvaćen gradskim bedemima. Njegova uloga počela je da bledi tokom IV veka, kada je krenulo i zatrpavanje čitavog prostora.
Najveća zasluga za istraživanje, prezentaciju i turističko otvaranje Viminacijuma I njegovo uključivanje na tentativnu listu svetske kulturne baštine pripada arheologu dr Miomiru Koraću, dugogodišnjem rukovodiocu projekta“Viminacijum” I nekadašnjem direktoru Arheološkog instituta. Brojna predavanja koje je održao u svetu i našoj zemlji osvetlila su ulogu i značaj tog rimskog grada i legijskog logora.
Put rimskih careva
Dr Jelena Anđelkovič Gračar |
O sadašnjoj fazi istraživanja govorila je članica multidisciplinarnog tima naučnika koji rade na projektu, dr Jelena Anđelković Grašar, viša naučna saradnica Arheološkog instituta.
- Kada Viminacijum postaje opštepoznat u svetskim naučnim i kulturnim krugovima?
- Od 2006. godine kada je nalazište transformisano u Arheološki park i otvoreno za posetioce 364 dana u godini (izuzev 1.januara). Tada su počele i prve posete rečnih kruzera sa stranim turistima, a stručnjaci i naučnici krenuli su po svetu na naučne skupove, turističke sajmove i druga mesta za promociju arheološkog turizma kod nas. Učešćem u međunarodnim projektima, pokazali smo se kao pouzdani partneri, unapredivši tako ne samo međunarodnu vidljivost već i vidljivost u našem prostoru: počeli smo da organizujemo različite događaje i manifestacije uz učešće lokalnog stanovništva.
Arheološki i istorijski značaj Viminacijuma i svako novo ovdašnje otkriće odjekne u svetskoj javnosti: na primer, o olovnim magijskim pločicama pisali su i ugledni listovi „Gardijan“ i „Dejli mejl“. A na inicijativu Arheološkog instituta da se promoviše nasleđe 18 rimskih careva rođenih na teritoriji današnje Srbije, kreirana je izložba “IRS-Put rimskih careva u Srbiji”(Itinerarium Romanum Serbie) koja je od 2013. godine “proputovala” Severnu i Južnu Ameriku, Evropu i Afriku, ukupno 32 grada. Bila je postavljena i u Arheološkom parku Koloseum, u kući rimskog Senata (istorijskom centru antičkog Rima, Curia Iulia).
- Da li ste zadovoljni postignutim rezultatima?
- Zato što je Viminacijum sačuvan, danas možemo da govorimo o svetski poznatom i prepoznatom lokalitetu, koji ima razrađene mehanizme istraživanja, prezentacije i zaštite. Srećna okolnost je što Viminacijum može nesmetano da se istražuje cele godine i što istraživači imaju izvrsne uslove za rad (laboratorije, biblioteku, čitaonice, savremeno opremeljene kancelarije). Sve to ipak ne bi bilo dovoljno da nemamo priliku da istražujemo jedan od najznačajnijih lokaliteta u Evropi gde svaki novi otkopani predmet otvara novu perspektivu i nova tumačenja.
- Kako se radi na transferu arheološkog znanja?
- Znanje iz arheološke nauke apsolutno je deljivo sa širokom publikom. Arheologija istražuje kolektivnu prošlost i omogućava pojedincu da shvati generacije koje su prethodile, izgradile nešto i ostavile dubok trag; takvo razumevanje podstiče osećaj pripadnosti i zaštitnički stav prema arheološkim nalazima. A kada se stvori takav osećaj i podigne svest, smanjuje se verovatnoća da se događaju pljačke, uništavanje i nesavesno ponašanje uopšte.
ANTIČKA HRANA |
Ljubitelji gastronomije mogu da, na zahtev, probaju hranu spremljenu po antičkim receptima, serviranu u posudama koje su replika rimskog posuđa. Na gozbu se može doći i odeven u rimske toge i tunike (iznajmljuju se na licu mesta). Deci se nude igračke kakve su uveseljavale njihove vršnjake u antičko doba i učešće u arheološkom iskopavanju prilagođenom njihovom uzrastu…
|
- Koji profili stručnjaka čine istraživački tim?
- U multidisciplinarnom timu ima najviše arheologa, zatim geofizičara (koriste se georadar i magnetometar kako bi se dobile slike i približne dimenzije još neotkopanih objekata i odredila njihova tačna lokacija), a tu su i stručnjaci koje se bave fotogrametrijom, arhitekte, istoričari i istoričari umetnosti, antropolozi, umetnici, specijalisti za korišćenje raznih savremenih uređaja.
- Šta je najveći problem sa kojim se istraživači suočavaju?
- Finansiranje je problem broj jedan pošto su arheološka istraživanja veoma skupa i moraju imati jasan ishod: snosimo veliku odgovornost prema onome što je iz prošlosti izronilo na površinu i nastojimo da ga zaštitimo, bilo na licu mesta, premeštanjem u muzeje ili na drugi način. Stalna je borba sa onima koji nepovratno i nelegalno narušavaju lokalitet, kao i sa pseudonaučnim tvrdnjama koje često pronađu put do krajnjih korisnika. Zato je neophodan stalni napor da arheologiju kao nauku približimo široj publici i podignemo opštu svest o njenom značaju.
- Za privlačenje još većeg broja posetilaca, ima li novih ideja i predloga?
- Stalno ulažemo napore da se turistički deo programa u Viminacijumu i odgovarajuća infrastruktura održavaju i unapređuju. Svaka pa i najmanja promena zahteva finansijske, zakonodavne, pregovaračke i druge napore. Krajnji cilj je da projekat postane sto odsto samoodrživ: ukoliko bi se publici odmah pokazalo sve novo što se iskopa, generisao bi se prihod koji bi bio uložen u dalja istraživanja i održavanje već postojećeg.
Sve aktivnosti i događaji koji se u Viminacijumu organizuju prate globalne trendove i praksu u EU. Primera radi, naši projekti i programi zastupaju principe inkluzije (programi prilagođeni određenim segmentima publike), pristupačnosti i zelene održivosti, a doprinose mentalnom zdravlju i dobrobiti zajednice.
- Koja bi bila vaša poruka na kraju razgovora?
- Da podsetimo da čitav koncepti i ideja Viminacijuma počivaju na viziji jednog čoveka koji je, u Srbiji, arheologiju postavio na viši nivo, a to je dr Miomir Korać. Svoju posvećenost Viminacijumu umešno je preneo na tim saradnika tako da sada više od dvadeset njegovih naslednika rade na tome da se njegova vizija pretoči u stvarnost.
O.K.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
