BIOSFERA
Dubravka Marić
Vlažna staništa
Evropska Amazonija u Srbiji
Specijalni rezervat prirode „Gornje Podunavlje“ dobija nove stanovnike. U delovima gde je pre bila plantaža hibridne topole, biće zasađene sadnice koje će formirati autohtone plavne šume, objavila je WWF Adrija 2. februara, na Međunarodni dan vlažnih staništa.
EKSPERIMENT U TOKU |
SRP „Gornje Podunavlje“ je u prošlosti trpelo zbog ljudske delatnosti. Najizraženiji antropogeni uticaji ogledali su se kroz melioracione radove, izgradnju nasipa i kanalske mreže, seču starih prirodnih šuma belih topola i hrasta lužnjaka, masovno podizanje plantažnih zasada topola na površinama gde su prethodno bile plitke bare, vlažne livade i pašnjaci, infrastrukturno otvaranje celog područja kroz gradnju mreže šumsko-kamionskih puteva i tako dalje. Odvajanjem prostranog područja Monoštorskog rita i Karapandže od Dunava zbog izgradnje nasipa, pre nekoliko decenija, sprečeno je redovno plavljenje severnog dela Rezervata i znatno su poremećeni hidrološki uslovi, što je doprinelo propadanju autohtonih šuma, dovelo do masovnijeg razvoja algi i viših biljaka i zarastanja barskih staništa. |
„Amazon Evrope“ je najveće močvarno stanište u Evropi, koje formiraju reke Mura, Drava i Dunav. Ovo veliko područje, koje obuhvata delove teritorija Austrije, Slovenije, Hrvatske, Mađarske i Srbije, uživa zaštitu UNESKO-a, kao prvi petodržavni rezervat biosfere na svetu, koji je proglašen 2021. Deo ovog rezervata u Srbiji je upravo Specijalni rezervat prirode „Gornje Podunavlje“. Rezervati biosfere su područja izuzetnih prirodnih i kulturnih vrednosti, koja su značajna za ostvarivanje održive ravnoteže između očuvanja biološke raznovrsnosti i kulturnog nasleđa, odnosno ekonomskog razvoja.
„Naglasak je na očuvanju vlažnih staništa, ali je jednako važna i njihova obnova. Zbog toga je WWF Adrija započela sadnju autohtonih vrsta drveća na površini od 36 hektara, na području Specijalnog rezervata prirode „Gornje Podunavlje“. Reč je o oko trideset hiljada sadnica crne i bele topole i hrasta i vrbe - šumi koja će u plavnim područjima ispuniti svoju osnovnu funkciju u očuvanju vlažnog staništa od nestajanja i sprečavanju izlivanja reka u naseljena mesta. Sadnja plavne šume ne samo što će poboljšati usluge koje močvarni ekosistem pruža već će pojačati i apsorpciju ugljen-dioksida“, objašnjava Aleksandra Ugarković, saradnica za komunikacije i odnose sa javnošću u WWF Adriji.
Pad od čak 85%
Ovoj akciji je prethodila studija koja je obuhvatila ne samo analizu hidrološkog režima i pedoloških karakteristika zemljišta nego i brojne administrativne i građevinske pripremne radnje, koje su sprovedene prošle godine u saradnji sa pokrajinskim stručnim i naučnim institucijama i Javnim preduzećem „Vojvodinašume“, koje je projektni partner i upravljač Specijalnog rezervata prirode „Gornje Podunavlje“ od njegovog proglašenja 2001.
„Petodržavni rezervat biosfere je projekat na kom su radili WWF Mađarska, WWF Austrija i WWF Adria, koju čine Srbija i Hrvatska. Ovaj projekat sadnje koji trenutno radimo u Gornjem Podunavlju, predstavlja nastavak tog našeg višedecenijskog rada. Prirodni ekositemi su savršeni i na nama je da ih imitramo na najbolji mogući način. Zato sadimo plavne vrste drveća, koje će sačuvati karakteristike tog vlažnog staništa. Termin ‚plavno‘ znači da, kada se pojave poplave, ove šume deluju kao veliki sunđeri koji upijaju značajne količine vode i tako sprečavaju da se reke nizvodno izliju u naseljena područja“, dodaje Aleksandra Ugarković.
Specijalni rezervat prirode ,,Gornje Podunavlje“ je najveće vlažno stanište u Srbiji i nalazi se na krajnjem severozapadu Srbije. Prostire se uz levu obalu Dunava (od ulaska do Bogojeva, na teritorijama opština Sombor i Apatin). Sačinjavaju ga Monoštorski i Apatinski rit, i deo je velikog kompleksa ritova koji se proteže i kroz susedne države: Mađarsku (Nacionalni park „Dunav-Drava“) i Hrvatsku (Park prirode „Kopački rit“), sa kojima gradi ekološki jedinstvenu celinu. Odlikuju ga kompleksi ritskih šuma, koji su ispresecani rukavcima i kanalima, sa adama, meandrima, barama, vlažnim livadama i tršćacima. Stanište je retkih biljnih vrsta, kao što su rebratica (Hottonia palustris) i borak (Hippuris vulgaris), plodište i migratorna staza riba, gnezdilište belorepana (Haliaeetus albicilla) i crne rode (Ciconia nigra), kao i stanište najbogatije populacije jelena (Cervus elaphus) u Srbiji.
|
„Važnost vlažnih staništa ne treba ocenjivati samo iz ljudske perspektive. Ona su takođe nezamenjive tačke bioraznovrsnosti jer su domaćini za više od četrdeset odsto različitih biljnih i životinjskih vrsta. Poslednji WWF-ov Izveštaj o stanju planete pokazuje da je najveći pad populacija vrsta, od čak 85 odsto, u poslednjih pedeset godina, zabeležen u slatkovodnim sistemima. To direktno znači da uništavanjem vlažnih staništa gasimo i bogatstvo biljnog i životinskog sveta, a oni održavaju savršeni sistem prirode zdravim“, naglašava Marina Petrić, projektni saradnik za restauraciju i nadzor u WWF Adriji.
Pomagači u otklanjanju „efekata staklene bašte“
SRP „Gornje Podunavlje“ ima status ramsarskog područja u Srbiji, prema Konvenciji i vlažnim staništima, koja je 1971. usvojena u iranskom gradu Ramsaru. Cilj Ramsarske konvencije je zaštita međunarodno značajnih vlažnih i močvarnih područja - naročito kao staništa ptica močvarica, koje ih koriste kao odmorišta, zimovališta i prolazna stajališta. Osim što su „kolevka biodiverziteta“, ova staništa su i „bubrezi planete“ zbog njihovog kapaciteta za prečišćavanje voda. Kada čuvamo vlažna staništa i njima dobro upravljamo, ona ostvaruju i brojne ekonomske i socijalne mogućnosti za napredak. Jedna od ovakvih mogućnosti je integrisanje vlažnih staništa u urbano planiranje - umesto da budu uništena u korist infrastukture.
„Zahvaljujući primeni ovakvih praksi, posledice poplava i kvalitet vode u gradovima mogu postati neuporedivo bolji. To znači uključivanje vlažnih staništa u urbanističke planove razvoja, zaštitu postojećih staništa od čovekove intervencije i obnavljanje degradiranih staništa. Dobar primer su Njujork i Singapur, koji su uspešno integrisali močvare u svoje urbane pejzaže, i pokazali da razvoj i očuvanje zaista mogu da koegzistiraju. I Beograd ima svoje vlažno stanište, Baru Revu. Kada bismo o njoj brinuli kako treba, imali bismo ne samo lepu prirodnu celinu nego bi ona bila i višestruko korisna, i to za resorpciju ugljen-dioksida i viška vlage, ali i za održavanje vlažnosti vazduha kada su velike suše. Kada je velika suša, emituje se ta toplota, ona zagreje tu vodu, voda isparava i vi onda dobijate određenu količinu vlažnosti koja je potrebna“, ukazuje Aleksandra Ugarković.
POMOĆ LOKALNE ZAJEDNICE |
WWF ili Svetska organizacija za zaštitu prirode, osnovana je 1961. kako bi radila na zaštiti divljine i smanjila posledice čovekovog delovanja na prirodu. To je najveća nevladina organizacija na svetu koja se bavi zaštitom prirode. U Srbiji je prisutna dugo, na različite načine, a od 2015. deluje kao WWF Adrija. Da bi organizacija na najbolji način ispunila svoje zadatke u okviru pojedinačnih projekata, sarađuje sa vlastima i drugim nevladinim organizacijama, ali i sa najrazličitijim udruženjima građana (lovačka i ribolovačka udruženja) i lokalnim stanovništvom, polazeći od stava da svi moraju biti uključeni u proces zaštite prirode. Više o tome na www.wwfadria.org |
Ljudi moraju prestati da vlažna staništa i močvare, kao njihov poseban deo, smatraju isključivo nepresušnim rezervoarom komaraca, žaba i neprijatnog mirisa. Vlažna staništa su izuzetno važna jer upijaju više ugljen-dioksida od običnih šuma.
„Sadnja poplavne šume ne samo što će poboljšati usluge koje močvarni ekosistem pruža već će pojačati i apsorpciju ugljen-dioksida. Manje je poznata činjenica da su vlažna staništa, baš iz ovog razloga, veliki ‚pomagači‘ u smanjenju efekata staklene bašte.
Međutim, ne sme se zaboraviti ni da slatkovodni ekosistemi obezbeđuju obilje hrane. Trećina od ukupne svetske proizvodnje hrane zavisi isključivo od reka, a činjenica da smo ih do sada uništili isto toliko - jednu trećinu, govori u prilog projekata kao što je obnova Evropskog Amazona“, ističe Aleksandra Ugarković.
Projekat „Obnova Amazona Evrope“ podržava „Program ugroženih krajolika i morskih pejzaža“ (Endangered Landscapes and Seascapes Programme) kojim upravlja Inicijativa za konzervaciju Univerziteta Kembridž, u partnerstvu sa dobrotvornim fondom „Arkadija“, čiji su osnivači Lisbet Rausing i Piter Baldvin. „Amazon Evrope“ je naziv petodržavnog Rezervata biosfere „Mura-Drava-Dunav“, koji je UNESKO, septembra 2021. proglasio za svetsku prirodnu baštinu na predlog Austrije, Slovenije, Hrvatske, Mađarske i Srbije.
Dubravka Marić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
