KOSMONAUTIKA

Ivan Kremer

Međuzvezdani brod

Pravac: nama najbliža egzoplaneta!

Idejni koncept generacijskog međuzvezdanog broda Chrysalis, koji bi ljudsku posadu mogao odvesti do potencijalno naseljive i nama najbliže egzoplanete Proksima Kentauri b, tokom putovanja dugog oko 400 godina, osvojio je prvo mesto na takmičenju u dizajnu u okviru „Projekta Hiperion“.

Svrha ovog takmičenja bila je da ono iznedri različite teorijske predloge dizajna letelica za potrebe višegeneracijskog međuzvezdanog putovanja sa ljudskom posadom, time ispunjavajući glavne ciljeve Projekta Hiperion, odnosno proučavanje isplativosti i primenljivosti same ideje ovakvog međuzvezdanog putovanja, uz upotrebu sadašnjih i nadolazećih tehnologija. Pomenuti Projekat Hiperion, organizovan je od strane Inicijative za međuzvezdane studije, a u njemu učestvuje međunarodni tim koji uključuje inženjere, arhitekte, umetnike i antropologe. Za potrebe ovog takmičenja, okupljen je žiri od pet stručnjaka. Na takmičenje, prijavio se veliki broj timova iz celog sveta, sa mnoštvom inovativnih, detaljno razrađenih idejnih koncepata. Propratna dokumentacija njihovih prijava, osim tehničkih opisa letelica, sadržavala je i društveno-pravne okvire funkcionisanja zajednice koju bi mnogobrojna posada jednog takvog broda činila. U planiranju ovakvih misija, od kritične važnosti za uspeh jesu i načini međugeneracijskog prenosa znanja i vrednosti, s obzirom da većina generacija posade ne bi poznavala drugačiji svet od onoga unutar međuzvezdanog broda.
U julu 2025. godine, objavljeni su rezultati takmičenja, u vidu tri osvojena mesta i počasnih pominjanja još nekoliko koncepata. Prvo mesto pripalo je italijanskom timu koji je svoj hipotetički međuzvezdani brod nazvao Chrysalis, po terminu koji označava razvojno stanje čaure leptira, na putu transformacije od larve do odrasle jedinke. Izbor naziva, osim metaforičke aluzije na transformaciju čovečanstva iz vrste zarobljene na jednoj planeti u vrstu koja živi u više zvezdanih sistema, takođe se odnosi i na tehnički dizajn njihovog koncepta međuzvezdanog broda, poput čaure, sastavljenog od velikog broja koncentričnih slojeva sa različitom funkcijom i građom.

Simbolika larve leptira

Izuzetno vizuelno prijatna prezentacija ovog idejnog koncepta navodi ciljeve i vremenski okvir misije, opise upotrebljenih materijala i funkcije za svaki od slojeva, uz propratne animacije i prikaze. Prezentacija uključuje i veliki broj proračuna i mera, poput proračuna energetske potrošnje broda ili godišnje individualne količine hrane, kao i principe održivosti društva unutar letelice, kako sa ekološkog tako i sa društveno-psihološkog stanovišta. Posebno je zanimljiv prikaz hijerarhije donošenja odluka, koji kombinuje pojedince i veštačku inteligenciju.

Međuzvezdana letelica u okviru idejnog koncepta Chrysalis, bila bi dugačka 58 km, a njen glavni modul bio bi sastavljen od središnjeg jezgra, sa glavnim aksijalnim okvirom oko njega i pet dodatnih slojeva koji ga koncentrično opkružuju, poređani poput ruske babuške. Četiri sloja bi se zasebno vrtela oko svoje ose, svaki svojom odgovarajućom brzinom koja obezbeđuje veštačku gravitaciju putem centripetalne sile, a središnje jezgro i prvi sloj do njega ne bi se rotirali niti posedovali veštačku gravitaciju. Na oba kraja glavnog modula, nalazile bi se vezujuće strukture sa liftovima, a na zadnjem kraju modula bila bi smeštena veličanstvena kosmička kupola. Ispred i iza glavnog modula, nalazili bi se mnogo veći moduli sa gorivom i po jednim primerkom fuzionog pogona. Na krajnjem prednjem delu broda, strukturu bi bio krasio i okrugli štit protiv mikrometeoritnih udara. Veći od dva pogonska modula, zadnji, bio bi odbačen nakon završetka faze ubrzavanja, a manji, prednji, nakon završetka faze usporavanja pri dolasku na odredište, odnosno u zvezdani sistem Proksima Kentaur.
Glavni modul posedovao bi i dodatni mali pogonski sistem za potrebe finalnih manevara ubacivanja u orbitu planete Proksima b. Interesantno je da numeracija na prezentaciji označava slojeve glavnog modula obrnutim redosledom, tako da bi se peti sloj nalazio odmah do jezgra i okvira i imao bi funkciju skladišta za opremu i resurse. Četvrti sloj bi posedovao razna neophodna postrojenja poput naučnih laboratorija, fabrika, reciklažnih pogona i slično. U trećem sloju, nalazio bi se prostor za stanovanje, zajedno sa parkovima i vrtovima, u drugom zajednički prostori poput sportskih terena, a u prvom, možda najvažnije - različiti ekosistemi i postrojenja za proizvodnju hrane. Unutar bezgravitacionog aksijalnog jezgra, fiksno bi bili parkirani šatlovi za spuštanje, a prostor jezgra, mogao bi poslužiti i za odlaganje otpada, kao i za održavanje nulta gravitacionih sportskih događaja. Aksijalni okvir oko jezgra davao bi čvrstinu celokupnoj strukturi broda.

Isključivo za vegetarijance

Nacrt letelice takođe deli glavni modul na pet zasebnih sekcija, od kojih svaka poseduje delove koncentričnih slojeva. Ideja iza ovakve podele jeste da svaka od sekcija može, u slučaju nužde, funkcionisati zasebno, uz sopstveni izvor napajanja. Inače, za potrebe napajanja, predviđena je upotreba danas još uvek nepostojećih fuzionih reaktora na bazi deuterijuma i helijuma-3. Što se ekosistema tiče, različite vrste bioma unutar delova prvog sloja krasili bi svaku od sekcija. Tako bi prvoj sekciji pripao biom sa borovom šumom, a četvrtoj biom sa tropskom kišnom šumom. U različitim sekcijama bi bili upotrebljeni različiti stilovi arhitekture građevina radi raznolikosti. Sistem za cirkulaciju vazduha ispumpavao bi ugljen-dioksid iz ostalih slojeva i slao ga u prvi sloj gde bi ga biljke koristile, emitujući zatim nove količine kiseonika koje bi sistem onda distribuirao u ostatak broda. U slučaju opasnosti, sekundarni način brze proizvodnje kiseonika bio bi postignut elektrolizom vode. Ishrana bi bila isključivo vegeterijanska, uz dodatak sintetisanih proteina. Životinje ne bi služile za ishranu, iako bi mali broj vrsta pošao na ovo putovanje, u svrhu njihovog naseljavanja novog sveta.
Prezentacija navodi da bi modularna izgradnja međuzvezdanog broda Chrysalis trajala između dvadeset i dvadeset pet godina, a odigravala bi se na L-1 Lagranžovoj tački između Zemlje i Meseca. Vremenski okvir predviđa da prve generacije posade budu rođene u izolovanom okruženju, tokom pripremnog perioda na Antartiku, koji bi trajao čak sedamdesetak godina. Dakle, preci prve posade bi se preselili u izolovano okruženje i otprilike tek treća generacija njihovih potomaka činila bi inicijalnu posadu.

Dvoje dece, ne više

Prva godina putovanja bi prošla u fazi ubrzavanja, uz odbacivanje jednog od pogonskih modula, a kao što je već rečeno, put do nama najbližeg zvezdanog sistema Proksima Kentaur, četiri svetlosne godine udaljenog, pri predviđenoj brzini, trajao bi oko četiri stoleća. Put bi se završio jednogodišnjim usporavanjem, uz odbacijavnje drugog, manjeg pogonskog modula i finalnim manevrima koji bi letelicu, odnosno sada već ogoljeni glavni modul, doveli u stabilnu orbitu oko planete Proksima b. Zatim bi otpočeo proces spuštanja šatlovima i transformacije opreme u naseobinu na površini planete.
Maksimalan predviđeni kapacitet letelice koji se navodi u prezentaciji iznosi oko 2400 ljudi, ali se napominje da optimalan broj polaznika jeste oko 1000 ljudi, odnosno pet stotina muškaraca i pet stotina žena. Poželjna populacija tokom glavnog dela putovanja, odnosno faze transfera, brojala bi oko 1500 ljudi. Radi održavanja ravnoteže, predviđena je stroga kontrola populacije. U predlogu se navodi da bi svaka generacija imala priliku za stvaranje potomstva između dvadeset osme i trideset prve godine života. Broj dece bio bi ograničen na dvoje, mada ne nužno sa istim partnerom. Očekivani životni vek iznosio bi oko 90 godina, a pominje se i ideja o dobrovoljnoj eutanaziji u poznim godinama.

Izleti u kibernetički svet

U prezentaciji se navode i tačni procenti zastupljenosti profesija među posadom, odnosno populacijom. Javni delatinici bili bi najzastupljeniji sa 20 % populacije, na drugom mestu se nalaze radnici u proizvodnji sa 16 %, dok bi se, primera radi, poljoprivredom bavilo 10% članova posade, a u polju medicine bilo bi svega 2%. Naučna istraživanja bila bi rezervisana za samo 4% članova tog društva. Iako bi zabava i kultura inicijalno bile onakve kakvih ih danas poznajemo na našoj planeti, vremenom bi došlo do stvaranja novih načina uživanja i umetničkog izražavanja, koji bi odražavali uslove u kojima članovi posade vode svoje živote. Treba napomenuti da bi u domenu zabave i opuštanja veliku ulogu imala i virtuelna stvarnost, kako je i predočeno u priloženoj prezentaciji. Navedeno je da bi svaka stambena jedinica trebalo da poseduje kapsulu za virtuelnu stvarnost, u kojoj pojedinac tokom svog slobodnog vremena može odlutati u drugi, kibernetički svet.

U slučaju psiholoških problema i nemogućnosti podnošenja života na brodu, predlog je da se pojedincu odobri provođenje života u virtuelnom okruženju, na neodređeno vreme. Kapsule za virtuelnu stvarnost, svakako bi predstavljale način proširenja sveta koji stanovnici tog društva poznaju. Posada bi lako mogla da počne da provodi glavni deo vremena u veštačkom metaverzumu, čija su ograničenja mnogo manja u odnosu na fizička ograničenja međuzvezdanog broda, što može dovesti i do scenarija potpune propasti misije. Možda bi dobru kontratežu begu u virtuelnu stvarnost moglo predstavljati provođenje vremena u kosmičkoj kupoli, jedinom prozoru ka spoljnom svetu, odnosno dubokom svemiru. U kupoli nema veštačke gravitacije, pa lebdenje u vazduhu, uz pogled na duboki svemir kroz stakla prozora, može predstavljati „prizemljujuće“ iskustvo koje pojedinca vraća u realnost.
Kako se u prezentaciji idejnog koncepta navodi, kupola se nalazi na zadnjem delu glavnog modula, simbolično okrenuta ka mestu odakle je međuzvezdani brod krenuo, planeti Zemlji. Zarad minimizacije potencijalnih podela među populacijom, po etničkoj ili kulturološkoj osnovi, novi jezik, u vidu mešavine više postojećih jezika, bio bi osmišljen, uveden u populaciju i usavršen, još tokom perioda prilagođavanja na Antartiku.

U društvu AI agenata

Pomenuta saradnja pojedinaca i veštačke inteligencije za potrebe donošenja odluka revolucionarna je ideja u pogledu političkog uređenja. Ne bi se radilo o jednoj glavnoj brodskoj superinteligenciji već o specijalizovanim AI agentima, koji odlučuju o konkretnim stvarima. U prezentaciji se postavlja pitanje njihove hijerarhije u sistemu odlučivanja, odnosno da li nekima dati viši rang a nekima niži, ili ih sve postaviti ravnopravno? U slučaju ravnopravnog postavljanja, potencijalno bi postojala mogućnost sukoba interesa više AI agenata. Možda bolji pristup predstavlja postojanje nižih uskostručnih AI agenata, koji odlučuju o pojedinačnim brodskim sistemima, i viših agenata, koji donose važnije odluke o brodu i proizvodnji. Ukratko, sistem odlučivanja bi se svodio na to da AI agenti donose tehničke odluke o održavanju broda, a ljudski članovi posade bave se uzvišenim pitanjima poput moralnih dilema, propisivanja i primene zakona. Naravno, tehničke odluke često su isprepletane sa većim društvenim pitanjima tako da je potrebna neka vrsta simbioze između veštačke inteligencije i političkog vođstva tog društva.

U pogledu postizanja dugoročne održivosti, predlaže se vrsta cirkularnog modela u kojem svi resursi kruže i teži se nepostojanju otpada. Ukratko, od resursa bi se proizvodili materijali, od materijala komponente, a od njih bi se gradili sistemi i pravile mašine koje bi, po završetku životnog veka, ponovo bile bile reciklirane u resurse.
U slučaju viševekovne generacijske međuzvezdane misije, mnogo je stvari koje mogu poći naopako, fizičko-tehnoloških i društveno-psiholoških. Za uspeh ovakve misije, osim dizajna mnoštva sigurnosnih karakeristika, poput većeg broja različitih sistema za jednu istu stvar, kao i dobre uvežbanosti obavljanja dužnosti veoma je važno očuvanje osnovne ideje vodilje među posadom, kako se u prezentaciji predloga navodi, ideje o učestvovanju u „ epskom i svetom putovanju čovečanstva“. Moguć je i scenario gde bi se stanovnici međuzvezdanog broda Chrysalis toliko navikli na život u svemiru da uopšte ne bi želeli da se nastane na nekoj planeti i da se privikavaju na njene uslove. Posebno, ako se uzme u obzir pomenuta mogućnost potpunog utapanja u virtuelnu stvarnost i koncept simbioze sa AI agentima u donošenju odluka, članovi posade ovog broda mogli bi prerasti u naredni evolutivni transhumanistički stepen, pri kojem bi došlo do stapanja ljudske biologije i tehnologije. Čak i u slučaju takvog scenarija, ovakva grandiozna misija ne bi se mogla smatrati uzaludnom.
Idejni koncepti poput predloga međuzvezdanog broda Chrysalis pomeraju granice ljudske domišljatosti, inspirišu generacije budućih naučnika i inženjera, a pre ili kasnije njihove ideje i rešenja biće primenjeni u stvarnim tehnologijama i krojiti svemirsku budućnost ljudskog roda.

Ivan Kremer

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"